Naast de veelvoorkomende en bekende honingbijen bestaan er een groot aantal wilde of solitaire bijen. Naar schatting zijn er over de hele aarde 20.000 soorten solitaire bijen, waarvan er ongeveer 350 in Nederland en België leven. Bijna 60% van deze bijensoorten staan op de rode lijst. Dit artikel onderzoekt de redenen achter deze zorgwekkende trend en belicht enkele manieren waarop we kunnen helpen om hun populaties te herstellen.

Belangrijke Inzichten

• De afname van leefgebieden door verstedelijking en intensieve landbouw is een belangrijke oorzaak van de achteruitgang van solitaire bijen.
• De rol van klimaatverandering, waaronder veranderende weersomstandigheden en verschuiving van bloeiperiodes, heeft een negatieve impact op de leefomgeving van solitaire bijen.
• Biodiversiteit is cruciaal voor het behoud van gezonde ecosystemen, waarbij solitaire bijen een sleutelrol spelen in de bestuiving en dus in de voedselproductie.
• Tuinen kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan het herstel van de populatie solitaire bijen door het vervangen van tegels door planten en het aanplanten van inheemse bloemen.
• Beleidsmaatregelen en burgerinitiatieven zijn essentieel om de leefgebieden van solitaire bijen te beschermen en te herstellen.

De afname van leefgebieden

Verstedelijking en landbouw

De expansie van stedelijke gebieden en de intensivering van de landbouw hebben een significante impact op de leefomgeving van solitaire bijen. Verstedelijking leidt tot het verlies van natuurlijke habitats, terwijl de moderne landbouwpraktijken, zoals monoculturen en het gebruik van pesticiden, de beschikbaarheid van voedselbronnen verminderen. Deze ontwikkelingen dragen bij aan de afname van de biodiversiteit en bedreigen het voortbestaan van solitaire bijen.

De transitie naar biologische landbouw en het creëren van meer groene ruimtes binnen stedelijke gebieden kunnen helpen om de negatieve effecten te mitigeren.

• Het nieuwe beleid maakt het gemakkelijker om woningen te bouwen op open agrarische gronden.
• Compensatie voor verloren gegane natuur kan nu ook via cultuurhistorische, milieu- en landschappelijke maatregelen.
• Initiatieven zoals het bedrijf van Edwin en Kim van ’t Hof tonen aan dat een duurzame benadering van landbouw mogelijk is.

Verlies van wilde bloemen en planten

Het verlies van wilde bloemen en planten is een significant probleem voor de biodiversiteit en heeft directe gevolgen voor solitaire bijen. Deze bijen zijn afhankelijk van een divers aanbod aan bloemen voor voeding en nestgelegenheid. De afname van deze natuurlijke hulpbronnen kan leiden tot een vermindering van de bijenpopulatie.

Het creëren van bloemenweides en het inzaaien van inheemse plantensoorten zijn effectieve manieren om het verlies van wilde bloemen en planten tegen te gaan.

Een lijst van aanbevolen acties omvat:

• Aanleggen van bloemenweides in tuinen en openbare ruimtes.
• Inzaaien van inheemse wilde bloemen en planten.
• Organiseren van cursussen en voorlichting over het belang van biodiversiteit voor solitaire bijen.
• Stimuleren van het gebruik van minder pesticiden om de groei van wilde flora te bevorderen.

Impact van pesticiden

Het gebruik van pesticiden in de landbouw en tuinbouw heeft een aanzienlijke impact op de leefomgeving van solitaire bijen. De cocktail van verschillende pesticiden in het milieu kan leiden tot directe sterfte of tot subtiele effecten zoals gedragsveranderingen, die de overlevingskansen van bijen verminderen.

De ziekte van Parkinson, wereldwijd de snelstgroeiende hersenziekte, valt samen met het stijgende gebruik van pesticiden. Dit benadrukt niet alleen de impact op bijen maar ook op de menselijke gezondheid.

De sierteelt, een grootverbruiker van chemische bestrijdingsmiddelen, gebruikt per hectare gemiddeld vier keer meer gif dan in de akkerbouw. Dit toont aan hoe intensief sommige sectoren afhankelijk zijn van pesticiden, ondanks de bekende risico’s voor het milieu en de gezondheid.

• Vermindering van het gebruik van pesticiden
• Stimuleren van alternatieve, milieuvriendelijke bestrijdingsmethoden
• Strengere regelgeving en controle op het gebruik van pesticiden

Deze stappen zijn essentieel om de negatieve impact van pesticiden op solitaire bijen en andere bestuivers te verminderen.

De rol van klimaatverandering

Veranderende weersomstandigheden

De impact van klimaatverandering op het milieu is onmiskenbaar, met name de veranderende weersomstandigheden die een directe invloed hebben op de leefomgeving van solitaire bijen. Deze veranderingen omvatten langere en warmere zomers, onverwachte vorstperioden, en een toename van extreme weersomstandigheden zoals overstromingen en hittegolven. Deze omstandigheden vragen veel van de flora en fauna, waaronder de solitaire bijen, die afhankelijk zijn van specifieke bloeiperiodes voor voeding.

De zomers worden langer en warmer. Zorg voor voldoende opgeslagen hemelwater om langere droogteperioden te kunnen overbruggen.

Deze veranderingen vereisen aanpassingen in de manier waarop we onze tuinen en groene ruimtes beheren. Het is essentieel om rekening te houden met de behoeften van solitaire bijen en andere bestuivers bij het plannen van beplanting en het creëren van een biodiverse tuin.

Verschuiving van bloeiperiodes

De verschuiving van bloeiperiodes als gevolg van klimaatverandering heeft een directe impact op de levenscycli van solitaire bijen en de planten waarvan ze afhankelijk zijn. Wanneer bloemen eerder of later bloeien dan normaal, kan dit leiden tot een mismatch tussen de beschikbaarheid van nectar en de periode waarin bijen actief zijn op zoek naar voedsel. Dit fenomeen kan de voortplanting en overleving van zowel bijen als planten negatief beïnvloeden.

Het is cruciaal om de bloeiperiodes van lokale plantensoorten te monitoren en waar nodig aan te passen aan de veranderende klimaatomstandigheden.

Een voorbeeld van hoe klimaatverandering de bloeiperiodes beïnvloedt, kan worden geïllustreerd met de amandelbloesems. Deze bloesems zijn essentieel voor bijen, maar door de opwarming van de aarde verschuiven hun bloeiperiodes. Dit kan leiden tot een verminderde beschikbaarheid van voedsel voor bijen op cruciale momenten in hun levenscyclus.

Toename van invasieve soorten

De introductie van invasieve exoten in lokale ecosystemen vormt een aanzienlijke bedreiging voor de biodiversiteit. Deze soorten, afkomstig uit andere ecosystemen, passen zich vaak verrassend goed aan de nieuwe omgeving aan, waardoor ze de inheemse flora en fauna kunnen verdringen. Hun vermogen om zich snel te verspreiden en te domineren leidt tot een verstoring van het natuurlijke evenwicht en kan zelfs inheemse soorten in gevaar brengen.

Invasieve soorten zijn niet alleen een bedreiging voor de biodiversiteit, maar ook voor de gezondheid van ons leefklimaat.

Het bestrijden van deze soorten is complex en vereist een gecoördineerde aanpak. Het is essentieel om bewustzijn te creëren over de impact van invasieve exoten en de noodzaak voor effectieve bestrijdingsmethoden. Hieronder volgt een lijst van algemene maatregelen die kunnen helpen bij het beheersen van invasieve soorten:

• Monitoring en vroege detectie van invasieve soorten
• Beperking van de verspreiding door gerichte verwijdering of beheersing
• Voorlichting en educatie over de risico’s en preventiemethoden
• Samenwerking tussen overheden, natuurbeschermingsorganisaties en burgers

Het belang van biodiversiteit

Voedselketens en ecosystemen

Biodiversiteit speelt een cruciale rol in het in stand houden van gezonde voedselketens en ecosystemen. Elk organisme, van de kleinste bodembacterie tot de grootste zoogdieren, draagt bij aan een complex web van interacties die essentieel zijn voor het voortbestaan van het leven op aarde. Deze interacties zorgen voor natuurlijke processen zoals bestuiving, bodemvorming en de natuurlijke bestrijding van plagen.

Biodiversiteit zorgt voor veerkracht binnen ecosystemen, waardoor deze beter bestand zijn tegen veranderingen en verstoringen.

Een verlies aan biodiversiteit kan leiden tot een verstoring van deze delicate balans, met potentieel catastrofale gevolgen voor zowel de natuur als de mens. Het is daarom van cruciaal belang dat we actie ondernemen om de biodiversiteit te beschermen en te herstellen.

Bestuiving en voedselproductie

Bijen spelen een cruciale rol in de bestuiving van veel gewassen die essentieel zijn voor onze voedselproductie. Zonder bijen zou de productie van vele vruchten, groenten en noten drastisch afnemen. De afhankelijkheid van bijen voor de bestuiving van landbouwgewassen onderstreept het belang van hun bescherming.

Bijen zijn niet alleen belangrijk voor de productie van ons voedsel, maar ook voor de biodiversiteit in de natuur. Hun werk als bestuivers ondersteunt de groei van wilde planten, wat bijdraagt aan een gezond en veerkrachtig ecosysteem.

Hieronder volgt een lijst van enkele gewassen die afhankelijk zijn van bijen voor hun bestuiving:

• Appels
• Amandelen
• Kersen
• Avocado’s
• Komkommers
• Pompoenen
  Deze lijst toont slechts een fractie van de gewassen die bijenbestuiving nodig hebben om te groeien en te produceren. Het benadrukt de noodzaak om actie te ondernemen ter bescherming van bijen en hun leefgebieden.

Natuurlijke bestrijding van plagen

Het inzetten van natuurlijke vijanden tegen plagen in tuinen en landbouwgebieden is een effectieve en milieuvriendelijke methode. Deze aanpak vermindert de noodzaak voor chemische bestrijdingsmiddelen, wat bijdraagt aan een gezondere leefomgeving voor zowel mensen als bijen.

Het geheim achter Solarbiol ligt in het gebruik van essentiële oliën en andere natuurlijke ingrediënten die plagen op een veilige en doeltreffende manier bestrijden.

Het voorkomen van invasieve plantensoorten is cruciaal voor het behoud van de biodiversiteit. Deze soorten kunnen lokale ecosystemen verstoren en de voedselbronnen voor bijen verminderen. Het verwijderen van deze planten vereist vaak een zorgvuldige en langdurige aanpak:

• Fysieke verwijdering van invasieve planten door ze uit te graven of af te dekken.
• Chemische bestrijding moet zoveel mogelijk vermeden worden, gezien de negatieve impact op het milieu.
• Het gebruik van natuurlijke vijanden zoals bepaalde insecten of vogels die de invasieve soorten als voedselbron gebruiken.

Hoe tuinen bijdragen aan de oplossing

Vervanging van tegels door planten

Het vervangen van tegels door planten in tuinen is een effectieve manier om bij te dragen aan de biodiversiteit en het welzijn van solitaire bijen. Door de tegels te verwijderen en te vervangen door inheemse planten en bloemen, creëren we een leefomgeving die rijk is aan voedsel en nestgelegenheden voor deze belangrijke bestuivers.

Het aanleggen van geveltuinen kan ook een significante bijdrage leveren aan het verminderen van wateroverlast en het verbeteren van de luchtkwaliteit in stedelijke gebieden.

Hier zijn enkele eenvoudige stappen om je tuin te vergroenen:

• Kies voor inheemse en biologische planten en bloemen.
• Overweeg de aanleg van een geveltuin om meer groen in de straat te brengen.
• Maak gebruik van verticale ruimtes door planten tegen muren, schuttingen of pergola’s te laten groeien.
• Creëer nestgelegenheden voor solitaire bijen door het plaatsen van bijenhotels of het achterlaten van natuurlijke materialen zoals dode houtstammen.

Aanplanten van inheemse bloemen en planten

Het aanplanten van inheemse bloemen en planten is een cruciale stap in het creëren van een tuin die niet alleen mooi is, maar ook functioneel bijdraagt aan de biodiversiteit en het welzijn van solitaire bijen. Door inheemse vaste planten te gebruiken, zorg je er ook nog eens voor dat insecten zoals bijen, hommels en vlinders je tuin weten te vinden.

Het kiezen van de juiste planten voor je tuin kan een uitdaging zijn. Gelukkig zijn er tal van bronnen beschikbaar die je kunnen helpen bij het maken van de juiste keuze.

Hieronder volgt een lijst met enkele van de beste inheemse planten die bijdragen aan de aantrekkelijkheid van je tuin voor solitaire bijen:

• Wilde grassenmengsels
• Speciaalmengsels voor droge of vochtige grond
• Bloemenweidemengsels
• Plantpakketten voor verschillende grondsoorten

Het is belangrijk om rekening te houden met de specifieke behoeften van de planten en de grondsoort in je tuin. Dit zorgt voor een gezonde groei en bloei, wat op zijn beurt weer ten goede komt aan de lokale bijenpopulatie.

Creëren van nestgelegenheden voor solitaire bijen

Het aanbieden van nestgelegenheden is cruciaal voor de overleving van solitaire bijen. Deze bijen nestelen zich niet in grote kolonies zoals honingbijen, maar hebben individuele nestjes nodig. Veel tuinbezitters realiseren zich niet hoe eenvoudig het is om deze nestgelegenheden te creëren.

Door het plaatsen van bijenhotels of het achterlaten van dode houtstapels en holle stengels, bieden we solitaire bijen de kans om te nestelen en zich voort te planten.

Het is ook belangrijk om te weten dat niet alle solitaire bijen dezelfde nestvoorkeuren hebben. Sommige soorten geven de voorkeur aan zanderige grond, terwijl anderen holle stengels of houtblokken met gaatjes verkiezen. Hieronder volgt een lijst van materialen die gebruikt kunnen worden om nestgelegenheden te creëren:

• Dode houtstapels
• Holle stengels
• Zanderige grond
• Houtblokken met gaatjes

Het creëren van deze nestgelegenheden is een eenvoudige stap die een groot verschil kan maken voor de biodiversiteit in uw tuin.

Beleidsmaatregelen en burgerinitiatieven

Wetgeving ter bescherming van leefgebieden

De Wet natuurbescherming speelt een cruciale rol in de bescherming van de leefgebieden van solitaire bijen en andere bedreigde diersoorten. Deze wet, vastgesteld in 2015, biedt een juridisch kader voor de bescherming van natuurlijke habitats en reguleert activiteiten die schadelijk kunnen zijn voor de biodiversiteit.

In de strijd tegen de afname van biodiversiteit is het essentieel dat wetgeving zoals de Wet natuurbescherming strikt wordt nageleefd en waar nodig versterkt.

Naast de Wet natuurbescherming zijn er lokale initiatieven en regelgevingen die bijdragen aan de bescherming van leefgebieden. Deze omvatten onder andere:

• Programma’s van eisen voor de inrichting van gebieden
• Beperkingen op de introductie van invasieve soorten
• Richtlijnen voor bouw en landgebruik om natuurlijke habitats te beschermen

Stimuleren van groene tuinieren

Het stimuleren van groene tuinieren is een essentiële stap in de richting van een duurzamere en biodiverse omgeving. Gemeenten spelen een cruciale rol in het aanmoedigen van burgers om hun tuinen te vergroenen. Door het aanbieden van initiatieven zoals de tegelophaalservice en het verstrekken van informatie over milieuvriendelijk tuinieren, kunnen inwoners gemotiveerd worden om actie te ondernemen.

Bijvoorbeeld, plant bijen- en vlinderlokkende bloemen in de buurt van groenten om bestuivers aan te trekken.

Een lijst van acties die gemeenten kunnen ondernemen om groene tuinieren te stimuleren omvat:

• Aanbieden van een tegelophaalservice
• Creëren van geveltuintjes
• Organiseren van workshops over milieuvriendelijk tuinieren
• Verspreiden van zaailingen voor gemeentelijke vergroeningsprojecten

Voorlichting en educatie over het belang van bijen

Voorlichting en educatie spelen een cruciale rol in het beschermen van solitaire bijen en het bevorderen van biodiversiteit. Door bewustwording te creëren, kunnen we individuen en gemeenschappen motiveren om actie te ondernemen.

Educatie en voorlichting zijn essentieel voor het vergroten van de levenskansen voor wilde bijen.

Initiatieven zoals het Zaanse bijen en bollenlint tonen aan dat lokale projecten een significante impact kunnen hebben. Deze projecten verbinden groene gebieden en voorzien ze van bloemen, wat essentieel is voor bijen.

• Educatieve programma’s en workshops
• Advies op locatie voor diverse groepen
• Tips en richtlijnen voor het creëren van bij-vriendelijke omgevingen

Deze activiteiten dragen bij aan een groter begrip van het belang van bijen en hoe we hun leefomgeving kunnen verbeteren.

Conclusie

Het is duidelijk dat de situatie van solitaire bijen in Nederland en België alarmerend is, met bijna 60% van de soorten op de rode lijst. Dit benadrukt de noodzaak voor dringende actie om hun leefgebieden te beschermen en te herstellen. Door onze tuinen te transformeren van betegelde woestijnen naar bloeiende oases, kunnen we een cruciale rol spelen in het ondersteunen van deze essentiële bestuivers. Het aanplanten van nectarrijke vaste planten en het verminderen van het gebruik van pesticiden zijn concrete stappen die iedereen kan nemen. Bovendien is het belangrijk dat beleidsmakers en natuurbeschermingsorganisaties samenwerken om de leefgebieden van solitaire bijen te beschermen tegen de bedreigingen van urbanisatie en invasieve soorten. Alleen door gezamenlijke inspanningen kunnen we de neerwaartse trend omkeren en een toekomst veiligstellen waarin solitaire bijen en andere bestuivers kunnen gedijen.

Veelgestelde vragen

Waarom staan bijna 60% van de solitaire bijen op de rode lijst?

De voornaamste redenen zijn het verlies van leefgebieden door verstedelijking en intensieve landbouw, de impact van pesticiden, klimaatverandering, en de afname van wilde bloemen en planten.

Hoeveel soorten solitaire bijen zijn er wereldwijd en hoeveel in Nederland en België?

Wereldwijd zijn er naar schatting 20.000 soorten solitaire bijen. In Nederland en België leven er ongeveer 350 soorten.

Wat is het belang van biodiversiteit voor onze ecosystemen?

Biodiversiteit ondersteunt voedselketens en ecosystemen, speelt een cruciale rol in bestuiving en voedselproductie, en draagt bij aan de natuurlijke bestrijding van plagen.

Hoe kunnen tuinen bijdragen aan de bescherming van solitaire bijen?

Door tegels te vervangen door planten, inheemse bloemen en planten aan te planten, en nestgelegenheden te creëren, kunnen tuinen een veilige haven bieden voor solitaire bijen.

Welke beleidsmaatregelen kunnen helpen om de solitaire bijen te beschermen?

Wetgeving ter bescherming van leefgebieden, het stimuleren van groen tuinieren, en voorlichting en educatie over het belang van bijen zijn essentiële stappen.

Hoe groot is de totale oppervlakte van tuinen in Nederland en wat is het huidige probleem?

De totale oppervlakte van tuinen in Nederland bedraagt zo’n 55.000 hectare. Echter, bijna de helft van deze tuinen is bedekt met tegels of grind, wat niet bevorderlijk is voor bijen, vlinders of zweefvliegen.