Bijen spelen een cruciale rol in onze ecosystemen door het bevorderen van biodiversiteit en het ondersteunen van de voedselproductie door bestuiving. Echter, bijenpopulaties wereldwijd staan onder druk door diverse factoren, waaronder habitatverlies, intensieve landbouwpraktijken en klimaatverandering. Het is van essentieel belang dat we actie ondernemen om deze bedreigde soorten te beschermen. De rode lijst van bedreigde soorten is een belangrijk instrument in deze strijd, omdat het ons inzicht geeft in de urgentie van de situatie en de noodzaak voor gerichte conservatiemaatregelen.

Belangrijke Inzichten

• Naast honingbijen bestaan er circa 20.000 soorten solitaire bijen wereldwijd, waarvan ongeveer 350 in Nederland en België. Bijna 60% van deze bijensoorten staan op de rode lijst.
• De afname van bijenpopulaties is grotendeels te wijten aan intensieve landbouw en pesticidengebruik, verlies van leefgebied en klimaatverandering.
• Conservatiestrategieën zoals habitatherstel, het creëren van beschermde gebieden en educatie zijn cruciaal voor het behoud van bijensoorten.
• Succesverhalen, zoals het herstel van bijenpopulaties in Vlaams-Brabant, tonen aan dat gerichte acties een positief effect kunnen hebben.
• Iedereen kan bijdragen aan de bescherming van bijen door bijvriendelijke tuinen te creëren, deel te nemen aan burgerwetenschapsprojecten en natuurbeschermingsorganisaties te steunen.

De urgentie van bijenbescherming

Het belang van biodiversiteit

Biodiversiteit, de verscheidenheid aan leven op onze planeet, is cruciaal voor het in stand houden van gezonde ecosystemen. Bijen spelen hierin een sleutelrol door hun onmisbare bijdrage aan de bestuiving van vele plantensoorten, wat essentieel is voor de productie van voedsel en het behoud van natuurlijke habitats.

Bijen zijn niet alleen belangrijk voor de bestuiving van commerciële gewassen, maar ook voor de voortplanting van wilde planten, wat bijdraagt aan de stabiliteit en veerkracht van ecosystemen.

De afname van bijenpopulaties heeft directe gevolgen voor de biodiversiteit. Zonder bijen zouden veel plantensoorten, en daarmee de dieren die van deze planten afhankelijk zijn, in gevaar komen. Het behoud van bijen is daarom essentieel voor het behoud van biodiversiteit. Om de urgentie van deze situatie te benadrukken, volgt hier een lijst van acties die ondernomen kunnen worden:

• Het creëren van meer bloemrijke habitats.
• Het verminderen van het gebruik van pesticiden.
• Het ondersteunen van lokale en nationale beschermingsprogramma’s.
• Het bevorderen van onderzoek naar bijen en hun leefomgeving.

Deze acties zijn cruciaal voor het behoud van bijenpopulaties en de biodiversiteit als geheel. Het is tijd om te handelen en de toekomst van onze planeet te beschermen.

De afname van bijenpopulaties

De afname van bijenpopulaties is een zorgwekkende trend die de aandacht vraagt van zowel wetenschappers als natuurbeschermers. Deze trend heeft niet alleen gevolgen voor de biodiversiteit, maar ook voor de landbouw en onze voedselvoorziening.

Bijenpopulaties worden bedreigd door een combinatie van factoren, waaronder habitatverlies, intensieve landbouwpraktijken en klimaatverandering.

Een voorbeeld van de impact van deze factoren is te zien in de situatie van specifieke bijensoorten:

• Korte vegetaties in heischrale terreinen doen het slecht; bij herinventarisatie bleken de meeste populaties verdwenen.
• Soorten met een beperkte mobiliteit en specifieke habitatvoorkeur zijn erg kwetsbaar voor veranderingen in hun leefgebied.
• Het wegvallen van traditioneel beheer en het dichtgroeien van leefgebieden leidt tot achteruitgang of verdwijning van populaties.

Het is duidelijk dat de afname van bijenpopulaties een complex probleem is dat een gecoördineerde aanpak vereist om het tij te keren.

Rode lijst: een cruciale indicator

De Rode Lijst is een essentieel instrument voor het behoud van bijensoorten. Het biedt een gedetailleerd overzicht van soorten die bedreigd zijn en helpt bij het prioriteren van beschermingsmaatregelen. Deze lijst wordt regelmatig bijgewerkt om de huidige staat van bijenpopulaties weer te geven, waardoor het een dynamisch en cruciaal hulpmiddel is in de strijd tegen het uitsterven van bijensoorten.

Door de Rode Lijst kunnen we gerichte acties ondernemen om de meest bedreigde soorten te beschermen.

Een voorbeeld van de urgentie wordt geïllustreerd door de situatie in Nederland:

• Voor meer dan de helft van de 360 bekende wilde bijensoorten dreigt het gevaar van uitsterven.

Oorzaken van de achteruitgang

Intensieve landbouw en pesticidengebruik

De intensieve landbouw en het wijdverbreide gebruik van pesticiden vormen een ernstige bedreiging voor bijenpopulaties. Deze praktijken leiden tot een verlies aan biodiversiteit en een afname van de beschikbaarheid van voedselbronnen voor bijen. Het gebruik van pesticiden kan directe sterfte onder bijen veroorzaken of hun vermogen om zich te oriënteren en voedsel te vinden aantasten.

Door het verminderen van pesticidengebruik en het toepassen van meer duurzame landbouwmethoden kunnen we een positieve impact hebben op de gezondheid van bijenpopulaties.

Een overzicht van veelgebruikte pesticiden en hun effecten op bijen:

• Neonicotinoïden: verstoren het zenuwstelsel van bijen
• Pyrethroïden: kunnen acute toxiciteit veroorzaken
• Organofosfaten: beïnvloeden de bijenontwikkeling en voortplanting

Verlies van leefgebied en fragmentatie

Het verlies van leefgebied en de toenemende fragmentatie vormen een ernstige bedreiging voor bijensoorten, vooral voor die met een beperkte mobiliteit en een specifieke habitatvoorkeur. Deze kwetsbaarheid leidt vaak tot regionaal uitsterven en een toegenomen fragmentatie van de resterende populaties. Zelfs wanneer op bepaalde plaatsen leefgebied wordt hersteld, kunnen deze soorten dit niet meer bereiken als deze te ver verwijderd liggen en er geen verbindingsmogelijkheden zijn.

Het is cruciaal om in de onmiddellijke omgeving van bestaande populaties te werken aan het gefaseerd verjongen van de heide en andere habitats, gezien de dieren niet kunnen vliegen en ook een beperkt loopvermogen hebben.

Het behoud van voldoende structuurvariatie en een diversiteit aan microklimaten is essentieel om de effecten van verdroging en verruiging het hoofd te kunnen bieden. Dit vereist een doordachte aanpak van habitatbeheer en -herstel.

Klimaatverandering en zijn impact

Klimaatverandering heeft een diepgaande invloed op de leefomgeving van bijen en andere insecten. Warme zomers en veranderende weerspatronen bevorderen de uitbreiding van warmteminnende soorten naar het noorden, terwijl soorten met specifieke habitatvoorkeuren en beperkte mobiliteit kwetsbaar worden voor habitatverlies en fragmentatie.

De aanpassing aan klimaatverandering vereist een flexibele benadering van natuurbeheer, met aandacht voor het creëren van verbindingen tussen leefgebieden.

Soorten die voordeel halen uit de klimaatverandering:

• Warmteminnende soorten
• Soorten met langvleugelige exemplaren die goed kunnen vliegen

Soorten die kwetsbaar zijn voor klimaatverandering:

• Soorten met beperkte mobiliteit
• Soorten met specifieke habitatvoorkeuren

Deze dynamiek benadrukt de noodzaak voor gerichte conservatiestrategieën die rekening houden met de veranderende omstandigheden, om zo de biodiversiteit te beschermen en te bevorderen.

Conservatiestrategieën voor bijen

Habitatherstel en -creatie

Het herstellen en creëren van leefgebieden voor bijen is cruciaal voor hun overleving en de instandhouding van biodiversiteit. Gericht en kleinschalig beheer van natuurgebieden, zoals maaien, branden, en plaggen, speelt een sleutelrol in het behoud van geschikte habitats. Deze activiteiten zorgen voor de nodige structuurvariatie en een diversiteit aan microklimaten, essentieel voor het welzijn van bijenpopulaties.

Het is belangrijk dat habitatrestauratie plaatsvindt in de onmiddellijke omgeving van bestaande populaties, gezien bijen een beperkt verspreidingsvermogen hebben.

Voorbeelden van succesvolle habitatrestauratie omvatten:

• Gefaseerd verjongen van de heide
• Creëren van bloemrijke randen langs akkers
• Aanleggen van bijenhotels en nestgelegenheden

Deze maatregelen dragen bij aan het herstel van bijenpopulaties en de verrijking van ons ecosysteem.

Beschermde gebieden en ecologische netwerken

Het creëren van beschermde gebieden en het ontwikkelen van ecologische netwerken zijn essentiële stappen in de conservatie van bedreigde bijensoorten. Deze gebieden bieden niet alleen een veilige haven voor bijen, maar faciliteren ook de noodzakelijke migratie en genetische uitwisseling tussen verschillende populaties.

Het is cruciaal dat deze gebieden en netwerken strategisch worden geplaatst om maximale effectiviteit te garanderen.

Een voorbeeld van succesvolle implementatie is het gefaseerd verjongen van de heide, wat zorgt voor een continue beschikbaarheid van geschikt leefgebied. Dit wordt gecombineerd met het herstellen van de waterhuishouding en het creëren van verbindingen naar andere geschikte leefgebieden.

• Herstel van de waterhuishouding
• Creëren van verbindingen naar geschikte leefgebieden
• Gefaseerd verjongen van de heide

Deze maatregelen zijn niet alleen belangrijk voor bijen, maar ook voor andere soorten die afhankelijk zijn van dezelfde habitats. Door de focus te leggen op het behoud van biodiversiteit, dragen we bij aan een gezonder en veerkrachtiger ecosysteem.

Bewustwording en educatie

Bewustwording en educatie spelen een cruciale rol in de bescherming van bijen en andere bestuivers. Door het publiek te informeren over het belang van bijen voor onze ecosystemen en voedselvoorziening, kunnen we een breder draagvlak creëren voor conservatie-inspanningen. Een geïnformeerd publiek is een betrokken publiek.

Educatieve programma’s en workshops, zoals de ‘CYBERTRACKER TRACK & SIGN EVALUATION’ en de ‘ONLINE CURSUS WILDE BIJEN’, bieden waardevolle kansen voor zowel volwassenen als kinderen om meer te leren over de natuur en hoe ze deze kunnen beschermen.

Hieronder volgt een lijst van enkele initiatieven die bijdragen aan de bewustwording rond bijenbescherming:

• Deelname aan burgerwetenschapsprojecten
• Inschrijven op natuurberichten en nieuwsbrieven
• Bezoeken van educatieve evenementen en workshops
• Vrijwilligerswerk bij natuurbeschermingsorganisaties

Succesverhalen en hoopvolle initiatieven

Herstel van populaties in Vlaams-Brabant

In Vlaams-Brabant wordt actief gewerkt aan het herstel van bijenpopulaties, met name door het urgentieplan Vlaams-Brabant en LIFE Harwin dat in 2023 van start ging. Dit plan richt zich op het herstellen van leefgebieden en de resterende populaties in het oosten van de provincie. Een cruciale stap hierin is het toepassen van extensief graslandbeheer, het herstellen van de kwaliteit en waterhuishouding van de leefgebieden, en het creëren van verbindingen tussen deze gebieden.

Door deze gerichte acties hopen we de achteruitgang van bijenpopulaties niet alleen te stoppen, maar ook om te keren.

De focus ligt op het behouden en verbeteren van de huidige leefgebieden, met als doel een duurzaam herstel van de bijenpopulaties te realiseren. Het is een voorbeeld van hoe gerichte conservatie-inspanningen een positieve impact kunnen hebben op de biodiversiteit.

Toename van specifieke bijensoorten

De recente jaren hebben een opmerkelijke toename van specifieke bijensoorten laten zien, mede dankzij gerichte conservatie-inspanningen en een veranderend klimaat. Zo hebben warmteminnende soorten, die voorheen als zeldzaam werden beschouwd, hun leefgebieden succesvol kunnen uitbreiden. Dit fenomeen wordt versterkt door het herstel van hun natuurlijke habitats en de aanpassing aan nieuwe klimaatomstandigheden.

Een voorbeeld van deze positieve trend is de waargenomen toename van de Franse prairiesprinkhaan en de Europese treksprinkhaan in België.

Deze ontwikkelingen benadrukken het belang van gerichte natuurbeschermingsmaatregelen en het aanpassingsvermogen van bijensoorten aan veranderende omgevingsfactoren. Het onderstreept ook de cruciale rol van de IUCN Rode Lijst als indicator voor het succes van natuurbeschermingsinspanningen.

Betrokkenheid van de gemeenschap en vrijwilligerswerk

De betrokkenheid van de gemeenschap en het vrijwilligerswerk spelen een cruciale rol in de bescherming en het herstel van bijenpopulaties. Door samen te werken, kunnen lokale gemeenschappen een significante impact hebben op het behoud van biodiversiteit.

Door deel te nemen aan lokale natuurbehoudsprojecten, kunnen vrijwilligers direct bijdragen aan de verbetering van het leefgebied van bijen.

Verschillende initiatieven tonen aan hoe effectief de inzet van de gemeenschap kan zijn:

• Organisatie van educatieve workshops
• Aanleg van bijvriendelijke tuinen en parken
• Deelname aan burgerwetenschapsprojecten
• Vrijwillige bijdragen aan het onderhoud van natuurgebieden

Deze activiteiten benadrukken niet alleen het belang van individuele en collectieve actie, maar versterken ook de band tussen mensen en de natuur.

Hoe kun je helpen?

Het creëren van bijvriendelijke tuinen

Het aanleggen van een bijvriendelijke tuin is een eenvoudige en effectieve manier om bij te dragen aan de bescherming van bedreigde bijensoorten. Door het kiezen van de juiste planten en bloemen, kun je een veilige haven creëren voor bijen, waardoor hun overlevingskansen verbeteren.

Bij het ontwerpen van een bijvriendelijke tuin is het belangrijk om rekening te houden met de diversiteit aan planten. Dit zorgt niet alleen voor een kleurrijke en levendige tuin, maar ook voor een rijke voedselbron voor bijen.

Hieronder vind je een lijst met aanbevolen planten die bijzonder aantrekkelijk zijn voor bijen:

• Lavendel
• Salie
• Tijm
• Koriander
• Zonnebloem
• Kamille

Naast het planten van deze bij-aantrekkende flora, is het ook cruciaal om het gebruik van pesticiden te vermijden. Chemische stoffen kunnen schadelijk zijn voor bijen en andere nuttige insecten. Door natuurlijke alternatieven te gebruiken, bescherm je niet alleen de bijen, maar ook de algehele gezondheid van je tuin.

Deelnemen aan burgerwetenschapsprojecten

Burgerwetenschapsprojecten bieden een unieke kans voor iedereen om bij te dragen aan het behoud van bijen en hun leefomgeving. Door deel te nemen, kun je waardevolle gegevens verzamelen die onderzoekers helpen om beter te begrijpen hoe het met de bijenpopulaties gesteld is en welke maatregelen effectief zijn.

De impact van jouw bijdrage is groter dan je denkt. Het verzamelen van gegevens door burgers speelt een cruciale rol in het monitoren van bijenpopulaties en het identificeren van bedreigingen.

Door deel te nemen aan deze projecten, leer je niet alleen meer over bijen en hun ecologie, maar draag je ook actief bij aan hun bescherming.

Hier zijn enkele stappen om te beginnen:

• Zoek naar lokale of online burgerwetenschapsprojecten gericht op bijen.
• Meld je aan en volg de training of instructies die worden aangeboden.
• Begin met het verzamelen en indienen van gegevens volgens de richtlijnen van het project.
• Deel je ervaringen en bevindingen met de gemeenschap om anderen te inspireren ook deel te nemen.

Steunen van natuurbeschermingsorganisaties

Het steunen van natuurbeschermingsorganisaties is een directe manier om bij te dragen aan de bescherming van bedreigde bijensoorten. Door financiële bijdragen of het worden van een vrijwilliger, kun je een significante impact hebben op het behoud van hun leefgebieden en de bevordering van biodiversiteit.

Elke bijdrage, groot of klein, maakt een verschil. Dit geldt zowel voor eenmalige giften als voor langdurige steun. Het is belangrijk om organisaties te kiezen die transparant zijn over hun activiteiten en resultaten.

Door je aan te sluiten bij een natuurbeschermingsorganisatie, word je deel van een grotere beweging die streeft naar een duurzamere toekomst voor onze planeet.

Hieronder vind je een lijst van manieren om te steunen:

• Word vrijwilliger bij Natuurpunt
• Doe een gift
• Neem Natuurpunt op in je testament
• Doe mee met onze campagnes
• Word partner met je bedrijf

Conclusie

Het belang van de rode lijst en de bescherming van bedreigde bijensoorten kan niet genoeg benadrukt worden. Met bijna 60% van de bijensoorten in Nederland en België op de rode lijst, is het duidelijk dat deze essentiële bestuivers in gevaar zijn. De afname van hun populaties is een duidelijk teken dat onze ecosystemen onder druk staan en dat actie vereist is om deze trend om te keren. Het behoud van bijen en andere bedreigde soorten is niet alleen cruciaal voor de biodiversiteit, maar ook voor de landbouw en uiteindelijk voor de menselijke overleving. Door samen te werken en gerichte maatregelen te nemen, kunnen we een verschil maken en de toekomst van deze onmisbare soorten veiligstellen.

Veelgestelde vragen

Hoeveel soorten solitaire bijen bestaan er wereldwijd en hoeveel daarvan leven in Nederland en België?

Wereldwijd bestaan er naar schatting 20.000 soorten solitaire bijen. In Nederland en België leven er ongeveer 350 van deze soorten.

Wat is de staat van bijensoorten op de rode lijst in Nederland en België?

Bijna 60% van de bijensoorten in Nederland en België staan op de rode lijst, wat aangeeft dat ze bedreigd zijn.

Welke factoren dragen bij aan de afname van bijenpopulaties?

Intensieve landbouw, pesticidengebruik, verlies van leefgebied, fragmentatie, en klimaatverandering zijn belangrijke factoren die bijdragen aan de afname van bijenpopulaties.

Hoe kunnen herstelmaatregelen bijdragen aan de bescherming van bijen?

Herstelmaatregelen zoals habitatherstel en -creatie, het opzetten van beschermde gebieden en ecologische netwerken, en bewustwording en educatie zijn cruciaal voor de bescherming van bijen.

Kunnen individuen bijdragen aan de bescherming van bijen? Zo ja, hoe?

Ja, individuen kunnen bijdragen door bijvriendelijke tuinen te creëren, deel te nemen aan burgerwetenschapsprojecten, en natuurbeschermingsorganisaties te steunen.

Wat zijn enkele succesverhalen op het gebied van bijenconservatie?

Succesverhalen omvatten het herstel van bijenpopulaties in Vlaams-Brabant, de toename van specifieke bijensoorten, en de betrokkenheid van de gemeenschap en vrijwilligerswerk in bijenconservatie-initiatieven.